हाडांच्या मजबूतीसाठी टमाटर | Tomatoes for bone strength

Tomatoes for bone strength

हाडांच्या मजबूतीसाठी टमाटर 

आहारात आणि आरोग्याच्या दृष्टीने टोमॅटोचे  उपयोग सर्वश्रुत आहेत. आता ऑस्टीओपोरोसीस ( osteoporosis ) आणि टमाटरचा रस ( Tomato Juice ) यांच्यातील संबंध स्पष्ट झाला आहे. या दोन्ही बाबी एकमेकांना पूरक कशा, हे या लेखात स्पष्ट केले आहे. 

या लेखातील महत्त्वाचे मुद्दे

• ऑस्टीओपोरोसीस म्हणजे काय?
• ऑस्टीओपोरोसीसवर उपचार
• टोमॅटोचे आणखी उपयोग
• निष्कर्ष

काही लोक अपघातात गाडीवरून फेकले जातात, दोन-तीन कोलांट्या मारल्यावर उठतात आणि गाडी उचलून कीक मारून पुढे निघून जातात. त्यांचे हाड मोडत नाही आणि विशेष काही अपाय होत नाही. पण काही लोक घरातल्या घरात पाय घसरून पडतात आणि थेट त्यांच्या कमरेचे किंवा हात-पायाचे हाड मोडते. असे का?
कारण काही लोकांची हाडे मुळातच मजबूत असतात तर काही व्यक्तींची हाडे ठिसूळ असतात. ऑस्टीओपोरोसीस तर आता सर्वांना ज्ञात आहे. प्रत्येक तीन सेकंदाला ऑस्टीओपोरोसीसमुळे जगात एका व्यक्तीची कंबर मोडते. यावरून हा आजार किती गंभीर आहे, याची कल्पना येऊ शकते. भारतातही ऑस्टीओपोरोसीस हा विकार आता बर्‍याच लोकांना झाला आहे. 

ऑस्टीओपोरोसीस म्हणजे काय? | What is osteoporosis?

ऑस्टियोपोरोसिस मध्ये हाडे कमकुवत होतात.  जेव्हा हाडांची घनता आणि गुणवत्ता कमी होते तेव्हा हाडांची ताकद कमी होते. परिणामी, वाकणे किंवा खोकणे यासारख्या हलक्या तणावामुळेही ऑस्टियोपोरोसिसमुळे प्रभावित हाडांमध्ये फ्रॅक्चर होऊ शकतात. सामान्यतः प्रभावित हाडांमध्ये हिप, रीढ़ आणि मनगट हाडांचा समावेश होतो. 

    वेगाने बदलणारी जीवनशैली, बैठकीची कामे, lockdown मुळे सूरू झालेले वर्क फ्रॉम होम आणि असंतुलित खानपान यामुळे हा आजार झपाट्याने वाढत आहे. भारतात तर या विकाराच्या रूग्णांमध्ये दरवर्षी मोठ्या प्रमाणात वाढ होत आहे. या आजाराची माहिती जास्तीतजास्त लोकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी दरवर्षी २० ऑक्टोबर हा दिवस विश्व ऑस्टीओपोरोसीस दिवस  - World Osteoporosis Day म्हणून गणला जातो. 
या विकारात हाडे कमजोर ( Weak bones )  होतात. हाडे ठिसूळ बनतात ( The bones become brittle ). हाडांमधील कॅल्शीयमचा स्तर हळूहळू कमी होण्यास सुरूवात होते. हाडांचे घनत्व कमी होते ( The bone density decreases ) आणि थोड्याशाही धक्क्याने फ्रॅक्चर - Fracture होऊ शकते. 

टमाटरने ऑस्टीओपोरोसीसवर उपचार | Treatment of osteoporosis with tomatoes

ऑस्टीओपोरोसीसवर निरनिराळ्या थेरपीमध्ये अनेक प्रकारचे उपचार आहेत. काही पेशंटला हाडांची झीज कमी करण्यासाठी आणि फ्रॅक्चरचा धोका कमी करण्यासाठी औषधे लिहून दिली जाऊ शकतात. ऑस्टिओपोरोसिस पूर्णपणे उलट करता येत नसला तरी, विविध उपचारांनी  त्याची प्रगती कमी करता येते. उपचार योजनांमध्ये अनेकदा जीवनशैलीत बदल, औषधे आणि कधीकधी शारीरिक उपचार यांचा समावेश होतो. 

    योगासन, प्राणायम, ऍलोपॅथी, फिजीओथेरपी ( Yogasana, Pranayama, Allopathy, Physiotherapy ) अशा अनेक उपायांमध्ये आणखी एक सोपा उपाय सिद्ध झाला आहे. कॅनडातील युनिव्हर्सिटी ऑफ टोरॉण्टो येथे झालेल्या एका संशोधनानूसार असे आढळले की ऑस्टीओपोरोसीसच्या विकाराने त्रस्त असलेल्या लोकांना दररोज दोन ग्लास टमाटरचा रस प्यायला दिला तर त्यांच्या शरीरात विशिष्ट बदल होवून हाडे मजबूत व्हायला सुरूवात होते. टोमॅटो केवळ स्वादिष्टच नाही तर जीवनसत्त्वे C आणि A, पोटॅशियम आणि लाइकोपीनसह आवश्यक पोषक तत्वांनी देखील परिपूर्ण आहेत, जे एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडेंट आहे. सविस्तर केलेल्या संशोधनानूसार टमाटरमधील लायकोपीन - Lycopene हा घटक या होकारात्मक बदलास कारणीभूत असल्याचे आढळून आले आहे. दोन ग्लास रसातून सुमारे १५ मिलीग्राम लायकोपीन उपलब्ध होते.

 लाल रंगाच्या तुलनेत नारंगी रंगाचे टोमॅटो मध्ये असलेले लायकोपीन हे शरीरात सहजपणे शोषले जाते. लाल रंगाच्या टमाटरमधील लायकोपीन शरीरात सहजपणे शोषले जात नाही. 

टोमॅटोमधील लाइकोपीनचे आरोग्यदृष्ट्या उपयोग | Health Uses of Lycopene in Tomato-

लाइकोपीन एक नैसर्गिक रंगद्रव्य आणि एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडेंट आहे जो कॅरोटीनॉइड फॅमिलीशी संबंधित आहे. टोमॅटो (Solanum lycopersicum) हे लाइकोपीनच्या सर्वात श्रीमंत स्त्रोतांपैकी एक आहे. कच्च्या टोमॅटोमध्ये लाइकोपीन असते, परंतु ते शिजवलेले किंवा प्रक्रिया केल्यावर एकाग्रता वाढते.लाइकोपीन एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडेंट आहे जो शरीरातील हानिकारक मुक्त रॅडिकल्सला निष्प्रभ करण्यास मदत करतो. अँटिऑक्सिडंट पेशींचे ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानापासून संरक्षण करण्यात भूमिका बजावतात, जे विविध जुनाट आजार आणि वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेशी संबंधित आहे.असंख्य अभ्यासांनी लाइकोपीनच्या सेवनाशी संबंधित संभाव्य आरोग्य फायदे सुचवले आहेत. या फायद्यांमध्ये हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्य, विशिष्ट कर्करोगाचा धोका कमी करणे आणि त्वचेच्या आरोग्यासाठी समर्थन समाविष्ट आहे.लाइकोपीन हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्याशी जोडलेले आहे. हे रक्तदाब कमी करण्यासाठी, लिपिड प्रोफाइल सुधारण्यासाठी आणि ऑक्सिडेटिव्ह तणाव कमी करण्यासाठी योगदान देऊन हृदयरोगाचा धोका कमी करण्यात मदत करू शकते.

    काही संशोधनांनी असे सुचवले आहे की टोमॅटोसारख्या लाइकोपीनयुक्त पदार्थांनी युक्त आहार प्रोस्टेट कर्करोगासह काही कर्करोगाच्या कमी जोखमीशी संबंधित असू शकतो. लाइकोपीन अतिनील विकिरण आणि ऑक्सिडेटिव्ह तणावापासून संरक्षण प्रदान करून त्वचेच्या आरोग्यासाठी योगदान देते असे मानले जाते. काही अभ्यासांनी असे सुचवले आहे की सूर्य प्रकाशाने होणारा त्वचेचा क्षोभ रोखण्यात आणि संपूर्ण त्वचेच्या आरोग्यास समर्थन देण्यात त्याची भूमिका असू शकते. लाइकोपीन डोळ्यात असते आणि डोळ्यांच्या आरोग्याला चालना देण्यासाठी आणि वय-संबंधित मॅक्युलर डिजेनेरेशन (AMD) चा धोका कमी करण्यासाठी त्याच्या संभाव्य भूमिकेसाठी त्याची तपासणी केली गेली आहे.टोमॅटो व्यतिरिक्त, लाइकोपीन टरबूज, गुलाबी द्राक्ष, पेरू आणि पपईसह इतर लाल किंवा गुलाबी फळे आणि भाज्यांमध्ये आढळू शकते. 

टोमॅटोचे औषधी उपयोग | Medicinal uses of tomato

टोमॅटो (सोलॅनम लाइकोपर्सिकम) हे बहुउपयोगी आणि पौष्टिक अन्न आहे.   टोमॅटोशी संबंधित काही औषधी उपयोग आणि आरोग्य फायदे खालीलप्रमाणे- 

• टोमॅटोमध्ये अँटिऑक्सिडंट्स: टोमॅटोमध्ये व्हिटॅमिन सी, बीटा-कॅरोटीन आणि लाइकोपीन यासह अँटिऑक्सिडंट्स भरपूर असतात. 
• टोमॅटोमुळे हृदयाचे आरोग्य: टोमॅटोमध्ये असलेले लाइकोपीन, कॅरोटीनॉइड, हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्याशी फायदे देतात. हे रक्तदाब कमी करण्यास, LDL कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास आणि संपूर्ण हृदयाचे आरोग्य सुधारण्यास मदत करतात. 
• टोमॅटोमध्ये कर्करोग प्रतिबंध: टोमॅटोमधील अँटीऑक्सिडंट्स, विशेषतः लाइकोपीनमध्ये कर्करोगविरोधी गुणधर्म असू शकतात. ते प्रोस्टेट, स्तन, फुफ्फुस आणि पोटाच्या कर्करोगासह काही कर्करोगाचा धोका कमी करण्यात मदत करू शकतात.
• टोमॅटोमध्ये दाहक-विरोधी प्रभाव: टोमॅटोमधील संयुगे, जसे की क्वेर्सेटिन आणि कॅम्पफेरॉलमध्ये ( quercetin and kaempferol ) दाहक-विरोधी गुणधर्म असतात. त्यामुळे शरीरातील जळजळ कमी होते आणि दाहक परिस्थितीशी संबंधित लक्षणे कमी करण्यास मदत होते. 
• त्वचेचे आरोग्य:  टोमॅटोमधील अँटिऑक्सिडंट्स अल्ट्राव्हायोलेट (यूव्ही) किरणोत्सर्गामुळे होणाऱ्या नुकसानापासून संरक्षण करून त्वचेच्या आरोग्यासाठी योगदान देतात. 
• टोमॅटोमुळे रक्तातील साखरेचे नियंत्रण:  टोमॅटोमधील काही संयुगे रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित करण्यास मदत करू शकतात.
• टोमॅटोमुळे हाडांचे आरोग्य: टोमॅटोमध्ये व्हिटॅमिन के आणि कॅल्शियम असते, जे हाडांच्या आरोग्यासाठी महत्त्वाचे असते. या पोषक तत्वांचे पुरेसे सेवन केल्याने हाडे मजबूत आणि निरोगी राहण्यास हातभार लागतो.
• पाचक आरोग्य:  टोमॅटोमधील फायबर सामग्री नियमित आतड्यांच्या हालचालींना प्रोत्साहन देऊन आणि बद्धकोष्ठता रोखून पाचन आरोग्य सुधारण्यास मदत करते. 

टोमॅटोचे आणखी उपयोग | Other uses of tomatoes-

• आहारातील प्रमाण :- ह्दरोग आणि जास्त बी.पी. असणार्‍यांनी टमाटरचे आहारातील प्रमाण वाढविण्याचा सल्ला अनेकवेळा दिला जातो.
• टोमॅटोचा रस:- टमाटरचा रस भूक लागण्यासाठी जेवणाअगोदर पिले जाणारे पेय आहे, हे आपल्याला माहीत नसेल. अनेक देशांमध्ये आणि आपल्यादेशातही अनेक ठिकाणी आणि मोठ्या हॉटेलमध्ये भोजनापूर्वी टोमॅटोचा रस पिण्याचा प्रघात आहे. टोमॅटोचा रस फळे केचप, सॉस, चटणी आणि सूप  ( ketchup, sauces, chuteneys, soups ) करण्यासाठी उपयोगात आणतात. 
• सॅलड्स: टोमॅटोचा वापर सॅलडमध्ये केला जातो, त्यामुळे अन्न पदार्थांचा रंग, रस आणि चव वाढते. टोमॅटो हिरव्या भाज्या, काकडी आणि इतर भाज्यांमध्ये  वापरले जाते. 
• सूप :टोमॅटो सूप जगभरात प्रसिद्ध आहे. त्यात चवीसाठी विविध अन्नपदार्थ समाविष्ट करून वेगवेगळ्या चवीचे सूप बनविता येते. 
• सँडविच आणि बर्गर: कापलेले टोमॅटो बर्गर आणि सँडविचसाठी टोमॅटो हे सामान्य टॉपिंग आहेत.
• पिझ्झा: टोमॅटो सॉसच्या स्वरूपात असो किंवा टॉपिंग म्हणून कापलेले असो, टोमॅटो हा पिझ्झाचा मूलभूत घटक आहे.
• टोमॅटो जॅम आणि चटणी: टोमॅटोचा वापर गोड आणि खमंग जाम किंवा चटणी सोबत करण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
• टोमॅटोचा रस: टोमॅटोचा रस ताजेतवाने बनवण्यासाठी टोमॅटोचा रस काढला जातो, बहुतेकदा तो स्वतःच किंवा ब्लडी मेरी सारख्या कॉकटेलसाठी आधार म्हणून वापरला जातो.
• भाजलेले टोमॅटो: टोमॅटो भाजल्याने त्यांचा गोडवा वाढतो आणि त्यांची चव एकाग्र होते, ज्यामुळे ते एक स्वादिष्ट साइड डिश बनतात.
• केचप: टोमॅटो हा केचपमधील प्राथमिक घटक आहे, फ्राईपासून बर्गरपर्यंत विविध खाद्यपदार्थांमध्ये वापरला जाणारा एक लोकप्रिय मसाला आहे. 
• गार्निश: कापलेले किंवा कापलेले टोमॅटो सामान्यतः विविध पदार्थांसाठी गार्निश म्हणून वापरले जातात, रंग आणि चव दोन्ही जोडतात.

निष्कर्ष ( Conclusion)-

आपल्या भागात टमाटर विपूल प्रमाणात आणि खिशाला परवडेल अशा किमतीत वर्षभर उपलब्ध असतात. आपल्या दृष्टीने टमाटर भाजी वर्गात मोडत असले तरी वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून टमाटर फ्रूट व्हेजीटेबल - Fruit Vegetable म्हणजे फळ भाजी आहे. तसेच केवळ ऑस्टीओपोरोसीसवर टमाटरचा रस गुणकारी नसून तो पुरूषांमधील प्रोस्टेट कॅन्सरवरही गुणकारी असतो. तेव्हा लिंबू सरबत, कोकम सरबत यासोबत आता टमाटरचा रस प्यायला सूरूवात करा आणि ऑस्टीओपोरोसीसपासून मुक्ती मिळवा. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की टोमॅटो विविध आरोग्य फायदे देतात, परंतु ते वैद्यकीय उपचारांसाठी पर्याय नाहीत.

माहिती संकलन-

- योगेश रमाकांत भोलाणे
-------------------------------------

Image Source-dennis-klein-FzB_512zvP0-unsplash Photo by DennisKlein on Unsplash