ऑनलाईन बॅकिंग फायदेशीर | Beneficial Online Banking

online-banking

ऑनलाईन बॅकिंग फायदेशीर

बँकांच्या आधुनिकिकरणाच्या प्रवासात प्रथम एटीएम आलेत. देशातील राष्ट्रीयकृत आणि खाजगी अशा सर्व बँकांनी देशाच्या कानाकोपर्‍यात एटीएम सुविधा सुरू केल्या. बँकांच्या ग्राहकांना एटीएमचे महत्त्व पटल्याने सर्व ठिकाणी एटीएमला चांगली पसंती मिळाली. त्याच्याच पुढची पायरी म्हणजे ऑनलाईन बँकिंग होय. या सेवेलाही लोकांची पसंती मिळत आहे. परंतु अजुनही फारच कमी लोक ऑनलाईन बँकिंगचा वापर करतात. ऑनलाईन बँकिंगचे अनेक फायदे आहेत, त्यामुळे प्रवास, वेळ, खर्च यांची बचत तर होतेच, शिवाय आर्थिक व्यवहारांना गती येते. हे फायदे अभ्यासलेतर त्याचा जास्तीतजास्त वापर लोक सुरू करतील.भारतातील ऑनलाइन बँकिंग अनेक फायदे देते ज्यामुळे लोकांची आर्थिक व्यवस्था व्यवस्थापित करण्याच्या पद्धतीत बदल झाला आहे. भारतातील ऑनलाइन बँकिंगच्या काही प्रमुख फायद्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे.

या लेखातील महत्त्वाचे मुद्दे 

• ऑनलाईन बँकिंगची वैशिष्ट्ये
• लॉग इन सुविधा
• 24/7 उपलब्धता
• बिल पेमेंट्स
• निधी हस्तांतरण 
• ई-स्टेटमेंट्स
• मोबाइल बँकिंग
• सुरक्षा वैशिष्ट्ये
• रिअल-टाइम अपडेट्स
• गुंतवणूक व्यवस्थापन
• मुदत ठेवी
• झटपट कर्ज आणि क्रेडिट कार्ड अर्ज
• कॅशलेस व्यवहार
• बक्षिसे आणि ऑफर
• निष्कर्ष

ऑनलाईन बँकिंगची वैशिष्ट्ये | Features of online banking

लॉग इन सुविधा ( Log in convenience)

ऑनलाइन बँकिंग खातेधारकांना त्यांच्या खात्यांमध्ये कधीही, कुठेही, जोपर्यंत त्यांच्याकडे इंटरनेट कनेक्शन आहे तोपर्यंत प्रवेश करण्याची म्हणजेच लॉग इन ( log in ) करून खात्यावरील तपशील बघण्याची सुविधा देते. या सुविधेमुळे बँक शाखांना भेट देण्याची गरज नाहीशी होते, वेळ आणि श्रम वाचतात.

24/7 उपलब्धता ( 24/7 Availability)

ऑनलाईन बँकिंगचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे यासाठी निश्‍चित वेळेची मर्यादा नसते. पारंपारिक बँकिंगच्या विपरीत, ऑनलाइन बँकिंग सेवा आठवड्याचे सातही दिवस आणि सुट्ट्यांसह, 24/7 उपलब्ध असतात. यामुळे खातेधारक त्यांच्या सोयीनुसार व्यवहार ऑनलाईन स्वरूपात व्यवहार करू शकतात.

बिल पेमेंट्स ( Bill payments)

ऑनलाइन बँकिंग वापरकर्त्यांना त्यांच्या खात्यातून थेट बिले भरण्यास सक्षम करते. ऑनलाईन बँकिंगद्वारे आपण दर महिन्याला भरावी लागणारी बिले मिळवू शकतो आणि ती भरूही शकतो. जसे टेलिफोन बील, वीज बील,युटिलिटी बिले, क्रेडिट कार्ड बिले, विमा प्रीमियम आणि इतर बिले त्यामुळे ही बिले वेळेत भरली जातात आणि वेळही वाचतो. हे वैशिष्ट्य धनादेश लिहिण्याची किंवा बिल पेमेंट केंद्रांना भेट देण्याची गरज दूर करते, ज्यामुळे बिल व्यवस्थापन अधिक कार्यक्षम होते.

निधी हस्तांतरण ( Fund Transfers)

ऑनलाइन बँकिंगसह, वापरकर्ते त्यांच्या स्वतःच्या खात्यांमध्ये किंवा इतर बँक खात्यांमध्ये सहजपणे निधी हस्तांतरित करू शकतात. या सेवद्वारे आपण आपल्या खात्यातून दुसर्‍या खात्यात पैसे पाठवू शकतो. आपल्या बचत खात्यातून आपण पीपीएफ किंवा मुदत ठेवीच्या खात्यांमध्ये आपले पैसे वर्ग करू शकतो. विशेष म्हणजे या सेवेद्वारे तिसर्‍या व्यक्तीलाही पैसे पाठवू शकतो. पैसे ट्रान्स्फर सेवांमध्ये NEFT (नॅशनल इलेक्ट्रॉनिक फंड ट्रान्सफर), RTGS (रिअल-टाइम ग्रॉस सेटलमेंट), आणि IMPS (तत्काळ पेमेंट सेवा) या सुविधांचा लाभ घेता येतो.

ई-स्टेटमेंट्स ( e statements)

ऑनलाइन बँकिंग इलेक्ट्रॉनिक स्टेटमेंट (ई-स्टेटमेंट) प्रदान करते.

मोबाइल बँकिंग ( Mobile banking)

मोबाइल बँकिंग अॅप्सच्या वाढीमुळे ऑनलाइन बँकिंगची सोय आणखी वाढली आहे. वापरकर्ते त्यांच्या स्मार्टफोनद्वारे व्यवहार करू शकतात, शिल्लक तपासू शकतात आणि विविध बँकिंग सेवा ( सर्विसेस) वापरू शकतात.

सुरक्षा वैशिष्ट्ये ( Security Features)

भारतातील ऑनलाइन बँकिंग वापरकर्त्यांना फसवणूक आणि अनधिकृत प्रवेशापासून वाचवण्यासाठी दोन-घटक प्रमाणीकरण, एन्क्रिप्शन आणि सुरक्षित लॉगिन प्रोटोकॉल ( two-factor authentication, encryption and secure login protocol ) यासारख्या मजबूत सुरक्षा उपायांचा वापर करते.

रिअल-टाइम अपडेट्स ( Real-Time Updates)

ऑनलाइन बँकिंग वापरकर्त्यांना त्यांच्या खात्यातील शिल्लक, व्यवहार इतिहास आणि प्रलंबित व्यवहारांचे रिअल-टाइम अपडेट पाहण्याची परवानगी देते. हे वापरकर्त्यांना त्यांच्या आर्थिक स्थितीवर राहण्यास आणि ओव्हरड्राफ्ट किंवा अपुरा निधी टाळण्यास मदत करते.

गुंतवणूक व्यवस्थापन ( Investment Management)

भारतातील अनेक ऑनलाइन बँकिंग प्लॅटफॉर्म गुंतवणुकीचे पर्याय देतात, ज्यामुळे वापरकर्त्यांना त्याच प्लॅटफॉर्मद्वारे म्युच्युअल फंड, स्टॉक आणि सरकारी सिक्युरिटीज उत्पादनांमध्ये गुंतवणूक करता येते.

मुदत ठेवी ( Fixed Deposits)

मुदत ठेवी (FDs) ऑनलाइन सुरु करता येतात, त्यांचे नूतनीकरण करता येते  किंवा बंद करता येतात. ग्राहक FD व्याज दर आणि मॅच्युरिटी तपशील देखील पाहू शकतात. ऑनलाईन बँकिंगवर आपणास बँकेच्यानवीन बचत योजनांची सविस्तर माहिती मिळू शकते. 

झटपट कर्ज आणि क्रेडिट कार्ड अर्ज (Instant Loan and Credit Card Applications)

ऑनलाईन बँकिंगवर आपणास बँकेच्यानवीन कर्ज योजनांची सविस्तर माहिती मिळू शकते. ऑनलाइन बँकिंग कर्ज आणि क्रेडिट कार्डसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया सुलभ करते. ही प्रक्रिया जलद आणि कमी कागदपत्रांसह पार पाडता येते.

कर्ज अर्ज आणि परतफेड:

ग्राहक ऑनलाइन बँकिंगद्वारे कर्जाचे तपशील पाहू शकतात आणि कर्जाची परतफेड करू शकतात.

कॅशलेस व्यवहार ( Cashless Transactions)

ऑनलाइन बँकिंग कॅशलेस व्यवहारांना प्रोत्साहन देते, जे सरकारच्या डिजिटल अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीकोनात योगदान देते आणि भौतिक रोख ( Cash ) बाळगण्याचा धोका कमी करते.

बक्षिसे आणि ऑफर (Rewards and Offers)

ऑनलाइन बँकिंग प्लॅटफॉर्म सहसा त्यांच्या सेवा वापरण्यासाठी विशेष ऑफर, कॅशबॅक आणि बक्षिसे प्रदान करतात, ज्यामुळे ते वापरकर्त्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरतात. उदा.- ऑनलाईन बँकिंगद्वारे बील भरल्यास काही कंपन्या बिलावर काही टक्के सुट देतात. वीजेचे बीलही ऑनलाईन भरल्यास ही सुट मिळते. काही बँका ऑनलाईन व्यवहार केल्यास विशिष्ट पॉईण्टस् देतात. असे खूप पॉईण्टस् जमल्यावर त्याच्या बदल्यात वस्तू किंवा इतर लाभ देतात.

मोबाईल रिचार्ज:

ऑनलाइन बँकिंगद्वारे मोबाइल फोन बॅलन्स रिचार्ज करता येतो. तसेच ऑनलाइन बँकिंग प्लॅटफॉर्मद्वारे थेट डीटीएच (डायरेक्ट-टू-होम) सेवांसाठी पैशांचे व्यवहार करता येतात. 

ऑनलाईन खरेदी:

काही ऑनलाइन बँकिंग प्लॅटफॉर्म नेट बँकिंग सेवांद्वारे थेट ऑनलाइन खरेदी करण्याची सुविधा देतात, त्याद्वारे आपण विविध प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध ऑनलाईन शिपिंग करू शकतो. 

इतर सुविधा- 

चेक रद्द करणे, नवीन चेकबुकची मागणी, बँकेतील शिल्लक तपासणे, टीडीएस चौकशी करणे, इंटरेस्ट सर्टिफिकेट आदी व्यवहार घरबसल्या करता येेतात.

भारतात ऑनलाइन बँकिंग करताना खबरदारी | Precautions while online banking in India

ऑनलाइन बँकिंग फायदेशीर असलीतरी तुमची आर्थिक माहिती आणि व्यवहार सुरक्षित ठेवण्यासाठी तुमच्या ऑनलाइन बँकिंग सुविधा वापरतांना सुरक्षितता बाळगणे महत्त्वाचे आहे. भारतात ऑनलाइन बँकिंग वापरतांना खालील काळजी घ्यावी- 

• सुरक्षित इंटरनेट कनेक्शन: तुमच्या ऑनलाइन बँकिंग व्यवहार करतांना सुरक्षित आणि वैयक्तिक  इंटरनेट कनेक्शन वापरा, शक्यतो पासवर्ड-संरक्षित Wi-Fi नेटवर्कचा उपयोग करा. 
• सुरक्षित वेबसाइट प्रवेश: तुमच्या बँकेच्या अधिकृत वेबसाइटद्वारे तुमच्या ऑनलाइन बँकिंग व्यवहार  करा. सुरक्षित कनेक्शन सुनिश्चित करण्यासाठी वेबसाइट URL "https://" ने सुरू होत असल्याची खात्री करा.
• स्ट्रॉन्ग पासवर्ड: तुमच्या ऑनलाइन बँकिंग खात्यासाठी स्ट्रॉंग आणि युनिक  पासवर्ड वापरा. वाढदिवस किंवा सामान्य शब्द यासारखी सहज अंदाज लावता येणारे पासवर्ड टाळा. अक्षरे (दोन्ही अप्परकेस आणि लोअरकेस), संख्या आणि विशेष वर्ण (special characters) वापरा.
• टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन (2FA): तुमची बँक हे वैशिष्ट्य देत असल्यास टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन सक्षम करा. हे तुम्हाला तुमच्या नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर किंवा ईमेल पत्त्यावर पाठवलेला कोड एंटर करणे आवश्यक करून सुरक्षिततेचा अतिरिक्त स्तर जोडते.
• सुरक्षित उपकरणे: तुम्ही ऑनलाइन बँकिंगसाठी वापरत असलेले डिव्हाइस जसे की तुमचा संगणक, स्मार्टफोन किंवा टॅबलेट सुरक्षित असल्याची खात्री करा. तुमची ऑपरेटिंग सिस्टम, अँटीव्हायरस सॉफ्टवेअर आणि सुरक्षा पॅच अद्ययावत ठेवा.
• इंटरनेट ची सुरक्षित सफर: ऑनलाइन बँकिंगसाठी सुरक्षित आणि अपडेटेड वेब ब्राउझर वापरा. सुरक्षा सुधारणांचा लाभ घेण्यासाठी तुमचा ब्राउझर नियमितपणे नवीनतम आवृत्तीवर अपडेट करा.
• सार्वजनिक संगणक आणि वाय-फाय: सार्वजनिक संगणक किंवा सार्वजनिक वाय-फाय नेटवर्कवरून तुमच्या ऑनलाइन बँकिंग खात्यात प्रवेश करणे टाळा, कारण यामुळे तुमची क्रेडेन्शियल्स संभाव्य धोक्यात येऊ शकतात.
• क्रेडेन्शियलचे सुरक्षित स्टोरेज: तुमची ऑनलाइन बँकिंग क्रेडेन्शियल्स, विशेषत: पासवर्ड तुमच्या डिव्हाइसवर सहज प्रवेश करण्यायोग्य स्वरूपात जतन करू नका. तुमचे पासवर्ड लक्षात ठेवा किंवा सुरक्षित पासवर्ड व्यवस्थापक अनुप्रयोग (secure password manager applications) वापरा.
• नियमित खाते निरीक्षण: तुमचे ऑनलाइन बँकिंग व्यवहार आणि खाते विवरणांचे नियमितपणे निरीक्षण करा. कोणत्याही संशयास्पद किंवा अनधिकृत व्यवहाराची तुमच्या बँकेला त्वरित तक्रार करा. 
• योग्यरित्या लॉगआउट करा: तुमचे ऑनलाइन बँकिंग सत्र पूर्ण झाल्यावर नेहमी लॉग आउट करा. तुमचे सत्र समाप्त करण्यासाठी फक्त ब्राउझर विंडो बंद करणे पुरेसे नाही.
• फिशिंग जागरूकता: तुमच्या बँकेची तोतयागिरी करणारे फिशिंग ईमेल, संदेश किंवा कॉलपासून सावध रहा. कुठल्याही लिंकवर क्लिक करणे किंवा वैयक्तिक माहिती देणे टाळा.
• अधिकृत मोबाइल ऍप्स वापरा:  तुमची बँक मोबाइल बँकिंग app  पुरवत असल्यास, ते अधिकृत app स्टोअरवरून डाउनलोड करा. 
• संपर्क माहिती अपडेट ठेवा: ईमेल आणि मोबाईल क्रमांकासह बँकेशी तुमची संपर्क माहिती अद्ययावत असल्याची खात्री करा. महत्त्वाच्या सूचना आणि सूचना प्राप्त करण्यासाठी हे आवश्यक आहे.
• स्वतःला शिक्षित करा: सामान्य ऑनलाइन घोटाळे आणि फसवणुकीबद्दल माहिती मिळवा. तुमच्या बँक आणि नियामक प्राधिकरणांनी शिफारस केलेल्या नवीनतम सुरक्षा पद्धतींबद्दल जागरूक रहा.

निष्कर्ष ( Conclusion)-

एकूणच, भारतातील ऑनलाइन बँकिंग विविध प्रकारचे फायदे देते जे देशभरातील वापरकर्त्यांसाठी वित्त व्यवस्थापित करणे अधिक सोयीस्कर, सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनवते. अशाप्रकारे वरील फायदे पाहता ऑनलाईन बँकिंगचा बाऊ न करता लोकांनी त्याचा जास्तीतजास्त फायदा घ्यावा.

माहिती संकलन-

- योगेश रमाकांत भोलाणे
Read more about author